Charlottenburg-Wilmersdorf – Hét City-district in het westen van Berlijn

Op 1 januari 2001 zijn de toenmalige Berlijnse districten Charlottenburg en Wilmersdorf samengevoegd en is het nieuwe district Charlottenburg-Wilmersdorf ontstaan met ongeveer 315.000 inwoners. Het is hét City-district in het westen van Berlijn met de Kurfürstendamm als kloppend hart. Maar het stadsdeel heeft veel meer te bieden van de Gedächtniskirche tot de Teufelsberg, van het Havelstrand tot de Technische Universität, van het Olympiastadion tot het Horst-Dohm-Eisstadion, van Schloss Charlottenburg tot Volkspark Wilmersdorf, van de Deutsche Oper tot de Schaubühne….

Het dorp Lietzow werd voor het eerst in 1239 als Lucene vermeld. Het kreeg een bijzondere betekenis door de bouw van het Schloss Lietzenburg vanaf 1695. Keurvorst Frederik III, de latere Pruisische koning Frederik I, deed zijn gemalin Sophie Charlotte de gemeente Lietzow en omgeving cadeau voor het bouwen van een zomerresidentie. Zuidelijk van het slot ontstond langs de huidige Schloßstraße een kleine nederzetting voor de bediening aan het hof. Na de vroege dood van de koningin verkregen het slot en de nederzetting in 1705 de naam Charlottenburg. Eveneens in 1705 verleende de koning de nederzetting stadsrechten. In 1720 werd het dorp Lietzow door Charlottenburg geannexeerd.

Vanaf 1878 ontstond met de Technische Universität, de huidige Universität der Künste in Charlottenburg, de onderneming Siemens en andere firma’s en instituten een belangrijk wetenschappelijk en technisch centrum.
Met de uitbreiding van de Kurfürstendamm tot grote flaneerboulevard aan het eind van de 19e eeuw, ontwikkelden Charlottenburg en Wilmersdorf zich tot steden, die al snel de concurrentie met het oude Berlijnse stadshart tussen Unter den Linden en Friedrichstraße aan zouden gaan. De mix van cultuur, commercie en gastronomie én een ruime beschikbaarheid van royale woningen in de jonge steden Charlottenburg en Wilmersdorf oefende al snel een grote aantrekkingskracht uit op veel mensen in het toenmalige Berlijn en omgeving. In 1896 werd het Theater des Westens gebouwd, in 1907 het Schiller Theater en het Kaufhaus des Westens, en in 1912 het Opernhaus dat tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest werd. Op dezelfde plek werd in 1961 de Deutsche Oper Berlijn opnieuw geopend.

In 1920 werd Groot-Berlijn gevormd; Charlottenburg en Wilmersdorf werden Berlijnse districten. In de 20er jaren beleefde “Berlin W” als westelijke City van Berlijn rondom de Kurfürstendamm in Charlottenburg en Wilmersdorf, de internationaal bekende flaneerboulevard, zijn voorlopige hoogtepunt: moderne bioscopen, theaters, cabaretbühnes, grote revues, danscafés en chique winkels lokten zowel toeristen als Berlijners naar het westelijke stadsdeel. Wie het historische Berlijn wilde beleven, ging naar de Alexanderplatz en flaneerde over de Linden naar de Brandenburger Tor. Maar wie midden in het moderne, beweeglijke, internationale Berlijn wilde zijn, die zocht het “rund um die Gedächtniskirche rum”; – zoals een populaire revue destijds heette. Voor de Amerikaanse auteur Thomas Wolfe was de Kurfürstendamm destijds “het grootste koffiehuis van Europa”.

Maar de nieuwe Berlijnse districten Charlottenburg en Wilmersdorf bestonden uit meer dan alleen de westelijke City. Voorname villawijken als Westend en Grunewald behoorden er toe, uitgebreide volksbuurten zoals in Schmargendorf, in het Rheingauer Viertel rond om de Rüdesheimer Platz, in Eichkamp of langs de Heerstraße, maar ook moderne woonwijken als Siemensstadt. Grote volkstuincomplexen en een groot deel van het Grunewald behoorden er toe – populaire bestemmingen voor een dagje weg voor alle Berlijners.
Het Messegelände met de in 1926 geopende radiotoren hoorde er toe, het in 1921 als eerste autocircuit in Duitsland aangelegde Autodromo Avus en het voor de Olympische Spelen van 1936 gebouwde Olympiastadion.

Het nationaal-socialisme verwoestte veel, vooral door de deportatie van en de moord op de joodse bevolking. Charlottenburg en Wilmersdorf waren sinds de 20er jaren de twee districten met de hoogste aantallen joodse inwoners. Veel joden hadden als ondernemers, kunstenaars, intellectuelen, schrijvers en mecenaten een groot aandeel aan de internationale uitstraling van het Berlijnse westen. Met het verdwijnen van de joodse bevolking werd ook het kloppend hart van dit succesverhaal weggenomen. Ook veel waardevolle bouwwerken werden tijdens de Tweede Wereldoorlog vernietigd. Als monument tegen oorlog getuigt de ruïne van de Gedächtniskirche.

Een nog altijd zichtbaar resultaat van het opruimen van de puinhopen na de Tweede Wereldoorlog is de Teufelsberg, met 115 meter even hoog als de hoogste natuurlijke berg van Berlijn, de Müggelberg in Köpenick. Nieuwe woonprojecten werden ontworpen, in 1958 het Le-Corbusier-Haus, in 1960 de Paul-Hertz-Siedlung en in 1982 de spectaculaire aanleg van een woonwijk boven de autosnelweg aan de Schlangenbader Straße.
Met de deling van de stad werd het tweede stadscentrum de nieuwe City van West-Berlijn, de “etalage van het westen”. Er ontstonden nieuwe karakteristieke bouwwerken zoals het Europa-Center en het Internationale Congres Centrum ICC.

Sinds de val van de muur in 1989 is er weer een concurrentiestrijd tussen de Berlijnse stadscentra ontstaan, en het veelzijdige karakter van Berlijn maakt de stad ook zo aantrekkelijk. Sinds 1990 heeft de City-West zich voortdurend gemoderniseerd en in Charlottenburg-Wilmersdorf zijn belangrijke nieuwe bouwwerken ontstaan – met de Spreestadt tussen het Landwehrkanal en de Spree zelfs een nieuwe stadswijk, die aanknoopt aan de traditie van Charlottenburg als economisch en wetenschappelijk centrum. Vanaf 2009 zal een enorm reuzenrad bij station Bahnhof Zoo extra toeristen trekken.
Maar ook nu nog geldt: al ken je de westelijke City, dan ken je nog lang niet het district Charlottenburg-Wilmersdorf. Dat heeft nog veel meer te bieden – van de Waldbühne tot de Bar jeder Vernunft, van de Grunewaldturm tot het Museum Berggruen …